Nederland mist 23.000 woningen door stikstofuitspraak

Tijdens de afgelopen verkiezingscampagne was de stikstofproblematiek ten onrechte nauwelijks een thema. Ruim vier jaar na de uitspraak van de Raad van State (RvS) is er nog altijd geen definitieve oplossing in de maak om de natuur te herstellen. Bovendien bleek recent uit onderzoek van de Wageningen Universiteit dat de stikstofuitstoot nog verder omlaag moet dan eerder gedacht. Welke consequenties heeft dit voor de bouw van woningen en andere nieuwe gebouwen, zoals kantoren, logistieke panden en winkels? En wat betekent dit voor het verdienvermogen van Nederland?
In deze publicatie is geanalyseerd hoeveel gebouwen in de buurt van Natura 2000-gebieden worden gebouwd om zo de impact van de impasse in het stikstofbeleid te kunnen inschatten. Hoe dichter een bouwproject ligt bij een Natura 2000-gebied, hoe groter de kans op vertraging of uitstel doordat het project te veel stikstof uitstoot in het natuurgebied.
Woningbouw gemeengoed in de buurt van natuur
Nog steeds worden relatief veel woningen in de nabijheid van kwetsbare natuur gebouwd. Liefst 83.850 woningen komen binnen vijf kilometer afstand van een Natura 2000-gebied. Op een afstand van vijf tot tien kilometer van een Natura 2000-gebied gaat het om 54.931 woningen in aanbouw, op tien kilometer of meer 39.374 woningen.
Heeft de stikstofuitspraak in de afgelopen jaren eigenlijk wel gevolgen gehad voor het aantal woningen dat we bouwen in Nederland? Om dit te bepalen is de trend in woningbouw binnen vijf kilometer van een Natura 2000-gebied vergeleken met de woningbouw op minimaal vijf kilometer afstand. Andere ontwikkelingen zoals stijgende bouwkosten en hoge rente hebben zo geen invloed op de analyse.

De stikstofuitspraak in 2019 zorgde voor een trendbreuk in de bouw van woningen binnen een straal van vijf kilometer van een Natura 2000-gebied. Het aantal woningen in aanbouw corrigeerde voor deze groep na de stikstofuitspraak in eerste instantie duidelijk. Voor woningen in aanbouw op minimaal vijf kilometer afstand van een Natura 2000-gebied was dit veel minder het geval. Inmiddels is er voor beide groepen sprake van een vergelijkbaar herstel. Er is echter geen sprake van een inhaaleffect voor de bouw van woningen rondom de Natura 2000-gebieden.
Deze trendbreuk heeft flinke gevolgen voor de bouw van woningen. Door uit te gaan van een scenario zonder beperkingen om in de buurt van kwetsbare natuur te bouwen, blijkt dat er afgerond 23.000 extra woningen gebouwd hadden kunnen worden. Dit is ongeveer 7,5% van de totale woningbouw in die periode en vergelijkbaar met de jaarlijkse woningbouwproductie in de provincies Utrecht en Noord-Holland.
Ondanks dat er nog steeds gebouwd wordt, heeft de stikstofuitspraak daarom een duidelijk effect op de woningbouw. Nu elke extra woning in tijden van een woningtekort telt, waren de 23.000 extra woningen zeer welkom.
Minder gebouwen na stikstofuitspraak
Vergeleken met de bouw van woningen komt er bij de ontwikkeling van utiliteitsgebouwen zoals kantoren, logistieke gebouwen en winkelcentra (veel) meer stikstof vrij. De bouwfase is vaak intensiever, vraagt vaak om meer transport en het gebruik van deze gebouwen zorgt ook voor meer uitstoot. Denk bijvoorbeeld aan een distributiecentrum waar vrachtwagens de hele dag af en aan rijden. In de utiliteitsbouw is daardoor ook een effect van de stikstofbeperkingen te verwachten.
In de meeste gevallen gaat het bij nieuwbouw van utiliteitsgebouwen om kantoren en industriële gebouwen. In 2014 domineerden deze twee sectoren al de nieuwbouw met een aandeel van 39%. In 2023 is dit opgelopen naar 70%, waarbij vooral industrieel vastgoed sterk steeg

In de periode 2014-2023 nam het aantal vierkante meters gebouw op een afstand van minimaal vijf kilometer van een Natura 2000-gebied toe met 47,5%. Op een afstand tot maximaal vijf kilometer was de stijging slechts 1,5%. Vooral de trendbreuk in 2019 valt op. Toen werd er ongeveer twee miljoen vierkante meter minder gebouwd als gevolg van de stikstofuitspraak. De nieuwbouw herstelt zich daarna echter snel, waardoor het effect minder lang doorloopt dan in de woningbouw.
Na 2020 herstelt de utiliteitsbouw in de buurt van kwetsbare natuur sneller dan op een grotere afstand van natuurgebieden. Een van de verklaringen is de mogelijkheid om stikstofruimte te salderen, het overnemen van stikstofruimte van een bedrijf dat stopt. Dit zorgt voor meer beschikbare stikstofruimte voor nieuwbouw. Ook groeit de rol van industriële en logistieke gebouwen. Deze gebouwen staan vaak aan de randen van steden en in het buitengebied, vaak meer in de buurt van natuur.
Regionaal grote verschillen
De stikstofuitspraak raakt vooral de provincie Gelderland met natuurgebied de Veluwe hard. De grootschalige pluimveehouderijen in de buurt van het natuurgebied maken de situatie erg ingewikkeld. In Gelderland worden liefst 82,5% van de woningen in de buurt van Natura 2000-gebieden gebouwd, voor utiliteitsgebouwen gaat het om bijna 82%.
Gelderland en Zeeland bouwen het meest in de buurt van kwetsbare natuur
Woningbouw en stikstof
De provincie wil de woningbouw versnellen, zodat meer inwoners van Noord-Holland een fijne woonplek hebben. Tegelijkertijd willen we voorkomen dat de neerslag van stikstof gevolgen heeft voor de natuur

De woningnood in Noord-Holland is ongekend hoog. Bouwbedrijven kunnen soms niet bouwen vanwege het stikstofprobleem. Door het vervallen van de bouwvrijstelling in 2022 moet er bij de bouw van woningen weer rekening worden gehouden met stikstofuitstoot. Daarnaast wordt er gekeken naar de stikstof die wordt uitgestoten door bijvoorbeeld auto’s van bewoners als de nieuwe woningen eenmaal klaar zijn. Het gaat dan vaak om relatief kleine hoeveelheden. Maar wanneer die kleine hoeveelheden stikstof neerdalen in natuurgebieden die al overbelast zijn met stikstof, is het heel lastig om als bouwer een natuurvergunning te krijgen om daadwerkelijk te kunnen bouwen. Dit probleem geldt niet alleen voor Noord-Holland, maar voor heel Nederland.
Hieronder staan een aantal maatregelen waarmee de provincie de woningbouw wil helpen:
- Stikstofbank: De provincie heeft in juli 2021 speciaal voor de woningbouw een stikstofbank opgericht. Hierin kan stikstofruimte worden bewaard voor woningbouwprojecten. Dat kan ruimte zijn die de provincie zelf vrijmaakt, maar dit kan ook ruimte zijn van anderen die hun activiteiten stoppen.
- Kennisdeling en advies: Gemeenten en andere belanghebbenden kunnen advies inwinnen bij de provincie over stikstof. Daarnaast heeft de provincie een Handreiking stikstofvrij bouwen opgesteld en een factsheet met stikstofreducerende maatregelen en oplossingen.
Meer informatie stikstof
Kijk voor meer informatie op de pagina Natuurversterking en Stikstof ‘Aanpak per gebied’. Wil je op de hoogte blijven? Schrijf je in voor de nieuwsbrief Natuurversterking & Stikstof van de provincie.